برای آنکه بتوانیم از امکانات آزمایشگاهی به درستی استفاده کنیم و آزمایشها را با دقتی زیاد انجام دهیم آشنایی با وسایل و دستگاههای آزمایشگاهی ضروری می باشد که در این بخش با چند نوع از مهمترین و رایج ترین وسایل و دستگاه های موجود در آزمایشگاه های شیمی آشنا می شویم.
۱- لوله آزمایش :
از این وسیله بیشتر برای انجام آزمایش های ابتدایی و نیز مواقعی که حجم محلولهای به کار رفته در آزمایش کم است، استفاده میشود که دارای اندازه های مختلفی بوده و هیچگاه نباید هنگام حرارت دادن بیش از یک سوم لوله را از محلول پر کرد.
۲- بشر :
بشر ظرف شیشه ای استوانه ای دهانه گشاد است که معمولاً به منظور مخلوط کردن و تهیه مواد لازم برای آزمایش مورد استفاده قرار میگیرد. به علت دقت کم در اندازه گیری و نیز دهانه گشاد، از آن به هیچ وجه برای حجم سنجی یا نگهداری مواد استفاده نمیشود. از این وسیله علاوه بر موارد فوق برای تبخیر مواد نیز استفاده میشود.
۳- بالن ژوژه ( بالن حجمی یا حجم سنجی ):
از این نوع بالن بیشتر برای تهیه دقیق محلولها و نگهداری آنها استفاده میشود که از نوع بالن های ته صاف بوده و دارای درب مخصوص به خود میباشد و نیز اندازه های مختلفی داشته که محدوده حجم آنها توسط خطی که بر روی گردنه بالن وجود دارد مشخص میشود.
۴- ارلن مایر:
ارلن مایر یک ظرف مخروطی با گردن نسبتاً باریک در حجمهای مختلف است. از ارلن مایر معمولاً برای مخلوط کردن و حتی نگهداری مایعات و یا به عنوان جمع کننده محصول تقطیر در عمل تقطیر و یا جمع کننده مایع خارج شده از قیف جداکننده در هنگام عمل استخراج نیز استفاده می شود.
۵- پیپت ( پی پت ):
از این وسیله بیشتر برای برداشتن حجم دقیقی از مایعات استفاده میشود که دارای دو نوع مدرج و حبابدار بوده و هر دو نوع اندازه های حجمی دارند که البته نوع مدرج آن کاربرد بیشتری دارد چون توسط نوع مدرج می توان به هر اندازه دلخواه مقداری از محلول ها را سنجیده و برداشت. ولی توسط نوع حبابدار تنها یک حجم از پیش تعیین شده قابل برداشت می باشد که میزان حجم در نوع حبابدار معمولاً بر روی حباب آن نوشته شده است و محدوده آن توسط خطی که بر روی لوله بالای حباب وجود دارد تعیین می شود.
در هنگام استفاده از آن باید به این نکات توجه کرد که باید پیپت را طوری در دست گرفت که بتوان توسط انگشت اشاره دهانه آن را گرفته تا میزان حجم مایع داخل آن قابل کنترل باشد و نیز برای برداشتن محلولهای سمی و خطرناک نظیر محلولهای اسیدی، محلولهای قلیایی و … باید حتما توسط پیپت پرکن ، پیپت را پرکرده و به کمک آن میزان محلول داخل پیپت را کنترل کرد.
۶- استوانه مدرج :
استوانهای است پایه دار در حجم های مختلف که از آن میتوان برای برداشت و انتقال حجم های بزرگتر از پیپت استفاده کرد (دقت پیپت را ندارد).
۷- بالن سه دهانه :
از این نوع بالن بیشتر در آزمایش هایی استفاده میشود که بخواهیم به طور همزمان دو ماده را وارد کرده و از دهانه سوم آن یک ماده دیگر را خارج کنیم.
۸- بورت :
از این وسیله بیشتر برای اضافه کردن حجم دقیقی از یک محلول به محلولی دیگر و به خصوص برای انجام عملیات تیتراسیون استفاده میشود که دارای اندازه های مختلفی بوده و البته نوعی دیگر از بورت وجود دارد که به نام بورت اتوماتیک شناخته میشود و در آن توسط یک مکنده محلول از مخزن مایع به داخل بورت کشیده شده و بورت پر میشود و در هنگام کار با بورت باید به این نکات توجه داشت که قبل از استفاده از آن حتماً باید سطح محلول با درجه صفر روی بورت مماس باشد و نیز در داخل بورت حبابهای بزرگ هوا وجود نداشته باشد.
از این وسیله بیشتر برای خشک نمودن سریع نمونه های کوچکی از محلول ها و توزین مواد شیمیایی پودری شکل و نیز در مواقعی هم به عنوان درب بشر در آزمایش های مختلف استفاده می شود.
۱۰- دسیکاتور (خشکانه):
از این وسیله که شبیه یک قابلمه بزرگ شیشه ای است بیشتر برای گرفتن رطوبت و خشک کردن مواد استفاده میشود و چون این وسیله رطوبت موجود در مواد را توسط مواد جاذب رطوت مانند کلرید کلسیم و یا اسید سولفوریک غلیظی که در ظرف پایین آن قرار دارد جذب می نماید. پس نباید درب آن را به مدت طولانی باز گذاشت زیرا در غیر این صورت رطوبت موجود در محیط آزمایشگاه جذب مواد جاذب رطوبت آن شده و موجب کاهش کارایی دستگاه می شود.
۱۱- قیف شیشه ای :
از این وسیله بیشتر برای انجام عملیات صاف نمودن محلولها و رسوب گیری از آنها استفاده می شود.
۱۲– کاغذ صافی :
بیشترین کاربرد کاغذ صافی برای انجام عملیات صاف کردن و رسوب گیری از محلول ها می باشد ولی در مواردی نظیر آزمایش های کروماتوگرافی کاغذی و … هم می توان از آن استفاده کرد که ورق های آن عموماً به دو صورت دایره ای و مربعی شکل برش خورده است و از لحاظ اندازه قطر ذراتی که می تواند از محلول جدا شود، دسته بندی می شوند.
۱۳- پیست (آبفشان):
از این وسیله رایج آزمایشگاهی بیشتر برای نگهداری آب مقطر و محلولهای رقیق استفاده میشود که با فشار دادن مخزن پلاستیکی قابل انعطاف آن، آب از لوله خمیده خارج می شود.
۱۴- ترازوی آزمایشگاهی:
از این دستگاه برای وزن کردن انواع مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاه استفاده می شود و حداقل دقت مطلوب آن برای استفاده در آزمایشگاه باید در صفر گرم باشد که دارای انواع مختلفی نظیر ترازوی دیجیتال و رایج ترین نوع آنها ترازوی دیجیتال می باشد.
۱۵- دستگاه سانتریفیوژ :
از این دستگاه که با گردش سریع خود نیروی گریز از مرکز زیادی را تولید میکند برای ته نشین کردن سریع رسوبات بسیار ریز موجود در محلولها و نیز جداسازی مخلوطی از دو مایع که اختلاف چگالی کمی داشته و به سختی از هم جدا میگردند استفاده میشود که دارای دو نوع برقی و دستی بوده و در هنگام کار با آن باید توجه داشت که به منظور جلوگیری از خراب شدن دستگاه همواره باید تعادل دو طرف دستگاه را با قرینه قرار دادن نمونه ها در داخل دستگاه حفظ کرده و نیز سرعت چرخش دستگاه را هم در نوع برقی آن باید به تدریج افزایش داد.
۱۶- هیتر یا هات پلیت (گرمکن الکتریکی):
از این دستگاه بیشتر برای گرم کردن یکنواخت به همراه همزدن خودکار محلول های داخل ظروف آزمایشگاهی استفاده می شود و سه نوع پیچ تنظیم بر روی آن وجود دارد که از پیچ ترمو برای تنظیم درجه حرارت تولیدی و از پیچ تایمر برای تنظیم مدت زمان گرم کردن نمونه ها و از پیچ سرعت همزن هم برای تنظیم سرعت همزن مغناطیسی استفاده می شود. بدین صورت که برای استفاده از همزن مغناطیسی یک قطعه کوچک مغناطیسی مخصوص را داخل ظرف محلول انداخته و بعد از گذاشتن ظرف بر روی صفحه دستگاه، همزن مغناطیسی آن را فعال می کنند و بدین ترتیب با چرخیدن قطعه کوچک داخل ظرف محلول هم زده می شود.
۱۷- آون ( اتوکلاو ):
از این دستگاه بیشتر برای خشک کردن مواد و ظروف آزمایشگاهی توسط گرما و نیز حرارت دادن یکنواخت ظروف حاوی نمونه های آزمایشگاهی استفاده میشود.
